De impact van de klimaatdoelstellingen op de Belgische bedrijven
Iedereen kent de renovatieverplichting voor gezinswoningen wel, maar hoe ervaren de Belgische ondernemingen de strengere klimaatregelgeving? Wat is de impact op hun kosten en verkoopprijzen en hoe zien ze de vraag en de investeringen evolueren? In mei van dit jaar voerden we een online enquête uit bij de Belgische bedrijven over het klimaattransitiebeleid. We konden daarvoor weer rekenen op het brede netwerk van werkgeversorganisaties, dat ons eerder al tijdens de coronacrisis en energiecrisis heel wat nuttige inzichten had verschaft. Zowat 300 bedrijven van verschillende bedrijfstakken en groottes vulden de enquête volledig in.
De interesse van de ondernemingen voor deze klimaatenquête leek heel wat beperkter dan voor de enquêtes die we in de periode 2020-2021 uitvoerden, toen er meestal duizenden respondenten waren. Dat suggereert mogelijk dat niet alle ondernemingen wakker liggen van dit onderwerp. Het is waarschijnlijk dat vooral de bedrijven die het meest beïnvloed worden door de klimaattransitie of -beleid hebben beslist om de enquête in te vullen. De enquête heeft een relatief grote groep deelnemers uit de verwerkende nijverheid, en meer specifiek, energie-intensieve bedrijven aangetrokken. De resultaten kunnen dan ook niet zomaar worden veralgemeend tot het volledige Belgische bedrijvenlandschap.
Verkennende vragen: koolstofprijs, hindernissen & drijvende krachten
De verkennende vragen geven al meteen wat verrassende inzichten: de meeste deelnemers kunnen de huidige koolstofprijs binnen het EU Emissions Trading System (ETS) niet juist inschatten. Dat is nochtans een belangrijke pijler van het Europese klimaatbeleid, dat er onder meer op mikt om de netto-uitstoot van broeikasgassen met 55% terug te dringen tegen 2030 (ten opzichte van 1990) en klimaatneutraal te zijn tegen 2050.[1] De Belgische ondernemingen twijfelen overigens aan de haalbaarheid van de doelstelling tegen 2030: liefst driekwart van onze respondenten denkt dat dat niet zal lukken.
De enquête peilde ook naar de hindernissen en drijvende krachten van klimaatgerelateerde beslissingen. Tot de voornaamste hindernissen behoren, weinig verrassend, kosten- en winstoverwegingen, het onduidelijke beleidskader en de grote administratieve lasten. De factoren die naar verwachting tegen 2030 de klimaatgerelateerde investeringen het meest zullen beïnvloeden, zijn de energie- en koolstofprijs, de klimaatregelgeving en de eisen van klanten of investeerders. Wat de energieprijzen betreft, verwachten de deelnemers een opvallend gelijkaardige stijging van de Belgische gas- en elektriciteitsprijzen, met gemiddeld zowat 40% tegen 2030. Daarbij verwacht 90% dat de energieprijzen in België ook relatief hoger zullen (blijven) liggen dan in de rest van de wereld.
[1] Lees meer over het Europese klimaatbeleid in deze eerdere blog: De macro-economische aspecten van klimaatneutraliteit – een Europees perspectief | nbb.be
Kernvragen: impact van de klimaattransitie
Na de verkennende vragen komen we tot de kern van onze enquête. Daarin vroegen we bedrijven om de impact van de klimaattransitie op hun inputkosten, verkoopprijzen, vraag en investeringen te beoordelen in de afgelopen drie jaar, maar ook de verwachte impact tegen 2030. Ruim driekwart van de respondenten schrijft een recente toename van de inputkosten en verkoopprijzen toe aan de klimaattransitie. Niet alle ondernemingen hebben de gestegen inputkosten in even sterke mate kunnen doorrekenen aan hun klanten via hogere verkoopprijzen. Onze analyse suggereert dan ook dat het relatief moeilijker is om de kostenstijging volledig te vertalen naar een hogere prijs voor grote bedrijven uit de verwerkende nijverheid met buitenlandse concurrenten. Een gelijkaardig aandeel van de deelnemende bedrijven denkt dat de klimaattransitie in de nabije toekomst tot hogere kosten en prijzen zal leiden.
Driekwart van de deelnemende bedrijven denkt dat de klimaattransitie in de nabije toekomst tot hogere kosten en prijzen zal leiden.
De impact op de vraag is wat minder duidelijk: sommige deelnemers zagen in het verleden een klimaatgerelateerde toename, terwijl anderen een daling zagen. Ook voor de toekomst is dat het geval. Bij de deelnemende bedrijven in de verwerkende nijverheid is er wel telkens een negatief effect in netto-termen: meer ondernemingen zien de vraag terugvallen. Het is opvallend dat deze groep van industriële bedrijven de toegenomen kosten in mindere mate hebben kunnen doorrekenen, maar gemiddeld toch een inkrimping van de vraag signaleren. Dat weegt op hun draagkracht terwijl het vooral deze groep is die de komende jaren nog bijkomende (investerings)inspanningen zal moeten leveren om de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen.
Ook de impact op de investeringen is wat ambigu. Bepaalde bedrijven zullen net meer investeren vanuit klimaatoverwegingen, bijvoorbeeld om te voldoen aan bepaalde uitstooteisen, terwijl andere bedrijven mogelijk minder gaan investeren in bijkomende capaciteit. Hoewel de verwachte netto-impact op de investeringen in België en andere Europese landen niet eenduidig positief of negatief is, blijkt er uit de enquête wel een duidelijke tendens om netto méér te gaan investeren buiten de EU. Zowat een vierde van onze respondenten heeft plannen in die richting, terwijl slechts 8% van de bedrijven de investeringen buiten de EU denkt terug te schroeven. Een deel daarvan betreft mogelijk een herlocalisatie van de investeringen: diverse bedrijven in onze steekproef geven aan dat ze tegen 2030 hun Belgische investeringen denken af te bouwen, terwijl ze net meer investeringen plannen buiten de EU.
Negatieve aanbodschok
Al bij al schetst deze enquête dus niet zo’n rooskleurig beeld van de toekomstige impact van de klimaattransitie op deze groep van bedrijven. Het lijkt neer te komen op een negatieve aanbodschok met hogere prijzen en een lagere groei.
Al bij al schetst deze enquête dus niet zo’n rooskleurig beeld van de toekomstige impact van de klimaattransitie...
De kritische lezer kan natuurlijk opmerken dat de resultaten hier mogelijk wat erger worden voorgesteld, omdat we kunnen aannemen dat enkel de zwaarst getroffen bedrijven ervoor hebben gekozen om deel te nemen aan de enquête en ze de vragen misschien bewust wat pessimistischer hebben ingevuld. Dat hebben we proberen opvangen met bijkomende analyses. Zo moesten bedrijven aan het einde van de enquête nogmaals de verwachte impact van de klimaattransitie tegen 2030 aangeven, maar pas nadat we hen op twee manieren informatie hadden gegeven over het verwachte verloop van de koolstofprijs, die kan gezien worden als benadering voor de striktheid van het klimaatbeleid. We konden hun antwoorden afzetten tegen hun eerdere koolstofprijsverwachtingen om te berekenen in hoeverre de ‘informatieschok’ tot andere verwachtingen leidt.
Op die manier konden we via econometrische regressies de causale relatie bepalen tussen de koolstofprijs en de bedrijfsvariabelen. We besparen je de technische details – die kan je terugvinden in onze NBB Working Paper voor de onderzoeksconferentie van de NBB op 3 en 4 oktober – maar de conclusies blijven grotendeels overeind: we vinden een significante positieve relatie tussen de koolstofprijs en de bedrijfsverwachtingen voor de energie- en inputprijs tegen 2030. Bovendien wordt het ook waarschijnlijker dat bedrijven bij een hogere koolstofprijs meer investeringen naar buiten de EU zullen verplaatsen.
