En jij, wanneer plan jij met pensioen te gaan?

Om in te schatten welke pensioneringsintenties oudere werknemers hebben, focussen we ons op de antwoorden van werkenden tussen 50 en 59 jaar die aan de tussen 2011 en 2020 gevoerde SHARE-enquête hebben deelgenomen. We onderzoeken de antwoorden op de vraag ‘Als u aan uw huidige baan denkt, wilt u dan zo snel mogelijk met pensioen gaan?’ Werknemers hebben van nature subjectieve verwachtingen. Door het gebrek aan controle op bepaalde parameters kan de realiteit daar bijgevolg van afwijken. Hoewel de wil om met pensioen te gaan aanwezig kan zijn, kunnen financiële of familiale verplichtingen er bovendien soms toe leiden dat iemand blijft doorwerken. Gemiddeld wil een van de drie werknemers van 50 tot 59 jaar ‘zo snel mogelijk’ vertrekken. Wie zijn ze? Wat is hun motivatie? Een beknopt overzicht van de factoren die een rol spelen: 

• Gender: tot 2009 lag de wettelijke pensioenleeftijd voor vrouwen lager. Inmiddels werden de uittredingsvoorwaarden gelijkgesteld, maar de gemiddelde loopbaan verschilt op het vlak van duur (dikwijls houdt dat verband met het feit of iemand kinderen heeft), bedrijfstak en loonniveau. In combinatie met de hogere levensverwachting van vrouwen kan dat verklaren waarom in verhouding minder vrouwen een vervroegd pensioen wensen. 29 % van de vrouwen van 50 tot 59 jaar wil immers snel met pensioen gaan, tegen 33 % van de mannen.
• Het inkomensniveau: in theorie heeft een hoger inkomen geen duidelijke invloed op de pensioenleeftijd. Een kaderlid met een hoog loon zou zichzelf bijvoorbeeld mogelijk meer vrije tijd willen gunnen via een vervroegd pensioen (substitutie-effect) of daarentegen net een jaar langer willen werken (inkomenseffect). In de praktijk suggereren de gegevens dat mensen met een hoog inkomen later met pensioen willen gaan: slechts een op de vijf personen met de hoogste inkomens wil snel met pensioen gaan, tegenover een op de drie personen met een lager inkomen. Er moet worden opgemerkt dat het soort werk zowel een invloed kan hebben op het loon als op het vermogen om langer te werken.
• De bedrijfstak en het beroepsstatuut: sommige bedrijfstakken zijn gemiddeld fysiek veeleisender of hebben atypische werkuren, wat een invloed heeft op het vermogen om op lange termijn te blijven werken. Zo zijn werknemers van de bouwnijverheid meer geneigd om vroeger uit te treden (42 %), terwijl werknemers van de niet-marktdiensten er minder toe geneigd zijn (26 %). Het is lastig om in het pensioenstelsel rekening te houden met de zwaarte van het werk omdat die moeilijk objectief en volledig kan worden beoordeeld. We stellen verder ook vast dat zelfstandigen, die slechts een op negen respondenten vertegenwoordigen, dikwijls later dan werknemers met pensioen gaan.
• De werkomgeving: de tevredenheid op het werk, de steun van zijn/haar hiërarchie, de erkenning, de werkdruk en de verstandhouding met zijn/haar werkgever en collega’s zijn allemaal sleutelelementen voor het behouden van een baan. Slechts 6 % van de oudere werknemers is ontevreden op het werk, maar dat is een doorslaggevende factor voor de pensioenbeslissing.
• De gezondheid: spier- en skeletaandoeningen (zoals rug- of gewrichtsproblemen) of psychische gezondheidsproblemen (zoals depressie of burn-out) leiden tot arbeidsongeschiktheid en komen vaker voor aan het einde van de loopbaan. Een op de twee personen die vinden dat ze in slechte gezondheid verkeren, wil snel met pensioen gaan, tegen een op de vijf personen die vinden dat ze in uitstekende gezondheid verkeren. Het merendeel van de respondenten (75 %) behoort echter tot de tussencategorie, namelijk mensen die hun gezondheid als goed inschatten en van wie de wens om te vertrekken overeenstemt met het gemiddelde.
• De ontwikkeling doorheen de tijd: de verwachte pensioenleeftijd is tussen 2011 en 2020 met anderhalf jaar gestegen. Dat moet in perspectief worden geplaatst met het verloop van de levensverwachting bij goede gezondheid en de opeenvolgende hervormingen van het pensioenstelsel sinds 1997, die het moeilijker hebben gemaakt om de arbeidsmarkt vervroegd te verlaten. Desondanks groeit het aandeel van werknemers dat zo snel mogelijk met pensioen wil gaan: er is een verschil van 10 procentpunten tussen de enquêtes van 2011 en 2020.

Percentage positieve antwoorden op de vraag ‘wilt u zo snel mogelijk met pensioen gaan?’ per categorie werknemers tussen 50 en 59 jaar

(in %, gewogen gegevens)

Van de factoren die ertoe leiden dat mensen met pensioen willen gaan, zijn er twee die duidelijk de bovenhand krijgen: tevredenheid op het werk en de eigen inschatting van de gezondheidstoestand. 

Die resultaten moeten evenwel met de nodige voorzichtigheid worden geïnterpreteerd. Enerzijds, kan er een verband bestaan tussen de variabelen (bijvoorbeeld tussen bedrijfstak en gezondheid of tussen loon en werktevredenheid). Anderzijds, kunnen veel aspecten niet naar behoren worden gemeten en blijft wat de onderzochte factoren niet kunnen verklaren belangrijk. De veroudering van vaardigheden kan bijvoorbeeld een rol spelen.