Europese mijlpaal in de strijd tegen witwassen en terrorismefinanciering
Vraag je je ook wel eens af waarom je bank persoonlijke informatie opvraagt wanneer je een rekening opent of een belangrijke transactie wilt verrichten? Financiële instellingen doen dat niet zomaar. Ze doen dat om te vermijden dat ze gebruikt worden om geld wit te wassen of om terrorisme te financieren. Financiële instellingen vormen zo de ‘poortwachters’ van het financieel systeem. De overheid legt hen die rol op, en de Nationale Bank ziet erop toe dat financiële instellingen die rol vervullen.
Op 19 juni werd in het Publicatieblad van de Europese Unie (het Europese ‘Staatsblad’) het AML-pakket gepubliceerd. Het pakket bestaat uit twee verordeningen en een richtlijn, en is zonder meer een mijlpaal in de strijd tegen witwassen en terrorismefinanciering in Europa. Voor het eerst zullen de antiwitwasverplichtingen rechtstreeks van toepassing zijn op financiële instellingen in alle lidstaten. Bovendien wordt er een nieuwe Europese antiwitwasautoriteit (AMLA) opgericht, die de spil zal vormen in een geïntegreerd systeem van toezicht waarin ook de nationale toezichthouders, zoals de Nationale Bank, een belangrijke rol blijven spelen.
Samen strijden tegen witwassen
Criminelen verdienen een pak geld aan misdrijven zoals drugshandel, fiscale of sociale fraude en diefstal. Daarna pompen ze dat geld weer in de reguliere economie door het wit te wassen. Naar schatting wordt jaarlijks ongeveer 16 miljard euro crimineel geld witgewassen in België. Witwassen is strafbaar, maar voorkomen is beter dan genezen. Daarom hebben financiële instellingen de wettelijke plicht om het profiel van hun klanten in kaart te brengen, transacties te monitoren en verdachte transacties te melden aan de Cel voor Financiële Informatieverwerking (‘CFI’). Als financiële inlichtingeneenheid oordeelt de CFI vervolgens of er voldoende aanwijzingen zijn om een dossier te verwijzen naar het gerecht voor eventuele vervolging. De strijd tegen witwassen wordt dus gevoerd door een geheel aan spelers (de financiële sector zelf, de toezichthouders zoals de Nationale Bank, politie, justitie). Maar de ketting is niet sterker dan de zwakste schakel. Samenwerking is essentieel.
Naar schatting wordt jaarlijks ongeveer 16 miljard euro crimineel geld witgewassen in België.
Naar een eengemaakt Europees toezicht
Het nieuwe AML-pakket kwam tot stand tegen de achtergrond van een aantal spraakmakende Europese witwasschandalen. Een voorbeeld is het Danske Bank-schandaal, waarbij miljarden dollars uit onder meer Rusland via een Ests bijkantoor van een Deense bank werden witgewassen en de EU werden binnen gesluisd. Zulke schandalen maakten pijnlijk duidelijk dat er nood was aan eenduidige regels binnen de EU, en dat het toezicht niet in elk land even effectief was. Criminaliteit stopt namelijk niet aan de landsgrenzen. Criminelen zijn juist bijzonder inventief in het vinden van de zwakste schakel. Een krachtig Europees antwoord drong zich op.
Voor het eerst zullen de antiwitwasverplichtingen rechtstreeks van toepassing zijn op financiële instellingen in alle lidstaten.
Met het AML-pakket worden de fundamentele antiwitwasverplichtingen met een verordening rechtstreeks van toepassing in de lidstaten, en dit vanaf midden 2027. Dat is een primeur. Bovendien wordt een Europese toezichthouder (AMLA) in het leven geroepen. Vanaf 1 januari 2028 zal AMLA rechtstreeks toezicht uitoefenen op een aantal financiële instellingen (maximum 40) die een hoog witwasrisico vormen, en in minstens 6 lidstaten actief zijn.
De nationale toezichthouders blijven toezicht houden op de rest van de financiële sector, maar AMLA zal hier een verregaand indirect toezicht uitoefenen door toezicht te houden op de nationale toezichthouders. Het gaat hier met andere woorden om een toezicht op het toezicht. Zo zal AMLA evaluaties uitvoeren van de nationale toezichthouders. Ook zal het, in moeilijke gevallen, het toezicht kunnen overnemen van de nationale toezichthouder. Daarnaast zal AMLA ook een rol spelen in het toezicht op de poortwachters in de niet-financiële sector. Denk maar aan advocaten, accountants, revisoren, casino’s en voetbalclubs. AMLA moet ook de samenwerking tussen de financiële inlichtingeneenheden in Europa stroomlijnen. Tot slot zal de instelling instaan voor de verdere ontwikkeling van het antiwitwasbeleid, waarbij de nationale toezichthouders zullen betrokken worden via hun zitje in de algemene raad van de Europese toezichthouder.
Wat is de rol van de Nationale Bank?
De Nationale Bank ziet erop toe dat financiële instellingen zich aan de antiwitwasregels houden. In haar toezichtsactiviteiten houdt de Bank rekening met het witwasrisicoprofiel van de financiële instelling. Hoe risicovoller de instelling, hoe nauwer de Bank zal toekijken. In haar off site-toezicht gaat de Bank na of financiële instellingen voldoende georganiseerd zijn om hun wettelijke verplichtingen na te leven. Met on-site-inspecties kunnen de inspecteurs van de Bank daarnaast ook ter plaatse controleren of de procedures van de financiële instellingen ook in de praktijk worden toegepast. In geval van problemen grijpt de Bank in en kan ze maatregelen nemen. Zo kan ze tijdelijk de stopzetting van bepaalde activiteiten bevelen. Ook kan de Sanctiecommissie van de Bank boetes opleggen.
NBB-collega’s brachten de onderhandelingen met het Europees Parlement over het AML-pakket mee tot een goed einde.
De Bank draagt ook actief bij aan de ontwikkeling van het nationaal, internationaal en Europees antiwitwasbeleid. Zo legt de Bank mee de wereldwijde antiwitwasstandaarden vast in de Financial Action Task Force, die vervolgens vertaald worden in Europese en nationale standaarden. Ook in Europa is de Bank zeer actief. Zo leidt een vertegenwoordiger van de Bank de beleidsdiscussies over dit onderwerp in de Europese Bankautoriteit (EBA). Ten slotte waren het medewerkers van de Bank die eerder dit jaar, samen met de Cel voor Financiële Informatieverwerking en de Thesaurie, de onderhandelingen met het Europees Parlement over het AML-pakket tot een goed einde brachten, op de valreep voor de Europese verkiezingen.
Race tegen de klok
Nu de publicatie van het AML-pakket een feit is, bestaat AMLA al op papier. Nu moet het nog from scratch opgebouwd worden, wat beslist geen sinecure is. De instelling zal gevestigd zijn in Frankfurt, de thuisbasis van de Europese Centrale Bank, ook al is er geen structurele band tussen beide instellingen. Het komende jaar wordt alles in het werk gesteld om AMLA operationeel uit te bouwen en haar bestuursorganen samen te stellen. Eenmaal het op kruissnelheid is, zal AMLA ruim 400 medewerkers tellen.
Het wordt een race tegen de klok, zeker omdat nog heel wat technische standaarden en richtlijnen moeten worden uitgewerkt voordat AMLA met haar directe toezicht van start kan gaan in 2028. De Nationale Bank zal, in lijn met haar Europese oriëntatie, alles in het werk stellen om van AMLA een succes te maken.
