Risicobeheer en monetair beleid: een echte evenwichtsoefening!
Een evenwichtsoefening
Alle economische actoren moeten het juiste evenwicht vinden tussen winstgevendheid en de risico’s die ze lopen. Het zoeken naar een dergelijk evenwicht kan ingewikkeld zijn als het gaat om het monetair beleid van een centrale bank. De rol van de Europese Centrale Bank (ECB) is namelijk vooral het handhaven van de prijsstabiliteit in de economie van het eurogebied, terwijl ze de rol van kredietverstrekker in laatste instantie vervult voor het banksysteem.
Hoe kan het Eurosysteem (de ECB en de NCB’s (nationale centrale banken)) een gezond beheer van de balansrisico’s verenigen met deze bredere maatschappelijke doelstellingen? Je zou deze lastige vraag kunnen vergelijken met het beeld van een koorddanser die wankel op een touw balanceert. Door recentelijk haar operationele kader aan te passen, heeft de ECB geprobeerd deze vraag te beantwoorden (zie De loodgieterij van het monetair beleid).
Het risicobeheer van de monetairbeleidsoperaties van het Eurosysteem (en van de NBB) is gebaseerd op deugdelijk bestuur, een duidelijk risicokader, geavanceerde risicometingsmodellen en een gedetailleerde interne en externe rapportering[1]. Over het algemeen bestaat de voornaamste opdracht van het Eurosysteem erin zijn monetairbeleidsdoelstellingen te verwezenlijken en daarbij zo weinig mogelijk risico te lopen. Deze opdracht is noodzakelijk om het vertrouwen van de economische actoren in het Eurosysteem te behouden en het in staat te stellen zijn monetair beleid beheerst en onder alle omstandigheden uit te voeren.
[1]The financial risk management of the Eurosystem’s monetary policy operations (europa.eu), juli 2015
Herziening van het operationele kader voor het monetair beleid
Bij de herziening van het operationele kader voor zijn monetair beleid (besluit van 13 maart 2024[2]) besloot het Eurosysteem dat het uitvoeren van een monetair beleid op basis van een door de vraag gestuurd bodemrentesysteem (‘demand-driven-floor’) het meest geschikt is voor de specifieke kenmerken van de economie van het eurogebied in de komende jaren. Dit beleid is erop gericht voldoende reserves te verstrekken aan de banken (het zogenaamde ‘bodem’- of ‘floor’-systeem) en tegelijkertijd flexibel in te spelen op hun financieringsbehoeften (‘demand-driven’).
De kortlopende herfinancieringstransacties (transacties waarbij de banken bij het Eurosysteem lenen) zullen een beslissende rol spelen bij de creatie en verdeling van reserves, hoewel aan een deel van deze vraag ook zou kunnen worden voldaan met structurelere transacties, zoals herfinancieringstransacties op middellange of lange termijn en een effectenportefeuille. Deze structurele transacties zouden het mogelijk maken om de operationele risico’s te verminderen die samenhangen met de eventuele wekelijkse vernieuwing van de aanzienlijke liquiditeitsbehoeften van banken. In het eurogebied zijn bijvoorbeeld al voor 1 500 miljard aan bankbiljetten in omloop, waardoor een structureel liquiditeitstekort ontstaat als dit niet volledig wordt gedekt door de portefeuilles van de NCB’s of door structurele monetairbeleidstransacties.
Dit nieuwe operationele kader zal geleidelijk worden ingevoerd, afhankelijk van de toename van de reservebehoeften die gepaard gaan met de aflossing van effecten uit de monetairbeleidsportefeuilles. Deze effecten werden aangekocht naar aanleiding van het besluit van de Raad van Bestuur om niet-conventionele maatregelen te nemen na de financiële crisis van 2008 en de COVID-19-pandemie in 2020.
[2]The Eurosystem’s operational framework (europa.eu), maart 2024
Wat zijn de gevolgen voor de balansomvang?
Deze met de vraag verbonden reservecreatie vergroot de flexibiliteit van de banken naargelang hun liquiditeitsbehoeften. Deze geldcreatie moet echter beperkt blijven om een toename van de balansomvang van het Eurosysteem te vermijden. In dit nieuwe operationele kader kan een bank die haar reserves wil verhogen, deze immers verkrijgen aan de hand van basisherfinancieringstransacties (tegen de MRO-rente) of via de marginale beleningsfaciliteit (MLF-rente). Als ze de gevormde reserves wil aanhouden, worden deze vergoed tegen de rente op de depositofaciliteit (DFR-rente). Deze spread van 15 of 40 basispunten tussen de MRO- of MLF-rente en de DFR-rente zou ervoor moeten zorgen dat de banken alleen de liquiditeit opvragen die ze nodig hebben, waardoor de omvang van de balans van het Eurosysteem en de financiële risico's worden beperkt.
De vraag naar reserves van de centrale banken is de afgelopen jaren echter gestegen, met name als gevolg van de nieuwe reglementaire vereisten voor het beheer van de financierings- en liquiditeitsrisico’s van banken.
De herfinancieringstransacties in het hart van het monetair beleid: een zeer sterk touw en een vangnet!
Bij de herfinancieringstransacties wordt gebruikgemaakt van drie risicobeperkende mechanismen:
- Toegang gereserveerd voor financieel gezonde banken, dat wil zeggen banken die aan een geharmoniseerd bankentoezicht op het niveau van de Europese Unie of de Europese Economische Ruimte zijn onderworpen en die aan de reglementaire vereisten op het vlak van solvabiliteit en liquiditeit voldoen.
- Collateral: het Eurosysteem vereist in aanmerking komende waarborgen (‘collateral’) in ruil voor de uitgeleende liquiditeiten. Deze waarborgen, die kunnen bestaan uit verhandelbare effecten of niet-verhandelbare activa, beantwoorden aan strenge criteria op het gebied van kredietkwaliteit, liquiditeit en complexiteit om de balans van het Eurosysteem te beschermen.
- Haircuts: het Eurosysteem beoordeelt regelmatig de waarde van deze activa, waarop een haircut wordt toegepast, afhankelijk van het type activa, de kwaliteit en de looptijd ervan. Deze haircut wordt gekalibreerd op basis van een risicoberekening (van het type ‘expected shortfall’) met een betrouwbaarheidsinterval van 99 % over de verwachte duur van de liquidatie van de activa, in het geval dat het Eurosysteem zijn activa zou moeten verkopen nadat een bank in gebreke is gebleven.
Deze drie pijlers worden regelmatig gecontroleerd en beoordeeld. De financieringstransacties vormen dus een zeer sterk touw, maar bieden ook bescherming in geval van wanbetaling. Kortom, een vangnet bij een val!
Strenge regels voor monetairbeleidsportefeuilles
De aankopen van monetairbeleidseffecten zijn ook onderworpen aan een zeer specifiek kader wat betreft de financiële en klimatologische risico’s. Naast de beleenbaarheidscriteria worden de risico’s regelmatig gecontroleerd, wat kan leiden tot corrigerende risicobeperkende maatregelen. Daarnaast deelt de NBB de risico’s en rendementen van een aantal portefeuilles met de andere NCB’s, waardoor hun diversificatie toeneemt (zie Gedeelde smart is halve smart: hoe de NBB risico’s deelt in het Eurosysteem | nbb.be).
Het renterisico
Een ‘demand-driven’-systeem waarin de wekelijkse herfinancieringstransacties een corrigerende rol spelen, heeft ook als voordeel dat het renterisico voor het Eurosysteem wordt beperkt. De herfinancieringsrente (MRO-rente) en de depositorente (DFR-rente) zijn beide kortlopende variabele rentes die door de ECB worden vastgesteld en die zich in dezelfde richting en met dezelfde snelheid bewegen[3].
Dus, net zoals een koorddanser verscheidene technieken hanteert om de risico’s en de schade bij een val te beperken, zorgen het Eurosysteem en de andere NCB’s, waaronder de NBB, ervoor dat ze hun maatschappelijke doelstellingen behalen en er tegelijkertijd op toezien dat de balansrisico’s binnen de perken blijven, met name dankzij dit nieuwe operationele kader, het zogenaamde ‘door de vraag gestuurd bodemrentesysteem’.
[3] Hetzelfde geldt voor de MLF-rente van de marginale beleningsfaciliteit.
