Worden de prijsstijgingen in België gedreven door hebzucht?
De term “graaiflatie” – of “greedflation” in het Engels – ontstond in de context van hoge inflatie van 2022. De inflatie was aanvankelijk het gevolg van stijgende energieprijzen, maar verspreidde zich snel naarmate de andere kosten ook toenamen. Prijsstijgingen werden “normaal”, in die zin dat ze algemeen werden aanvaard door de consumenten. Graaiflatie verwijst specifiek naar de mogelijkheid van ondernemingen, door de algemene snelle prijsstijgingen, om hun prijzen te verhogen tot boven het niveau dat werd gerechtvaardigd door hun eigen hogere kosten. Dat weerspiegelt dus een situatie waarin opportunistisch winstbejag zou bijdragen aan de inflatiedruk.
Geen wijdverspreide graaiflatie in België in 2022
Wanneer de kosten toenemen, verhogen ondernemingen doorgaans de prijzen. Op die manier proberen ze hun winstmarges te beschermen. De belangrijkste vraag is of bedrijven hun prijzen meer dan nodig hebben verhoogd om hun marges te behouden.[1]
Hoe kunnen we nu weten of ondernemingen in België hun marges hebben verhoogd? Terwijl de meeste studies een macro-economische indicator gebruiken, namelijk het winstaandeel, om graaiflatie te beoordelen, is onze studie gebaseerd op gegevens op bedrijfsniveau. We analyseerden de gegevens van ongeveer 105 000 ondernemingen en onderzochten hun omzet en kosten. De kosten bevatten de aankopen voor goederen en diensten en lonen. Als de omzetgroei groter is dan de groei van de kosten, wijst dat erop dat een onderneming haar prijzen meer heeft verhoogd dan wat nodig is om de stijgende kosten te dekken en haar marge te beschermen. Als de omzetgroei anderzijds lager is dan de toename van de kosten, wijst dat erop dat een onderneming haar prijzen heeft verhoogd, maar niet haar marge.
Figuur 1 illustreert de relatie tussen de omzetgroei en de groei van de kosten in verschillende bedrijfstakken van de verwerkende nijverheid en de diensten. Wanneer een branche zich boven de diagonaal bevindt, wijst dat erop dat de omzet sneller steeg dan de kosten. We zien dat de kostenstijgingen zeer verschillend waren tussen de bedrijfstakken en over het algemeen meer uitgesproken waren in de verwerkende nijverheid dan in de diensten. De meeste bedrijven konden hun kostenstijgingen dus niet volledig doorrekenen. Dat blijkt uit het feit dat een meerderheid onder de diagonaal ligt. Over het algemeen duiden deze bevindingen op een afwezigheid van wijdverspreide graaiflatie in België in 2022
Figuur 1 - In 2022 was in de meeste sectoren de groei van de kosten
hoger dan die van de omzet
(Procentuele stijging van de omzet en de kosten per sector)
Hogere aankoopkosten leidden tot prijsstijgingen
Als de marges van bedrijven niet toenamen, wat waren dan de oorzaken van de prijsstijgingen in 2022? Werden ze veroorzaakt door de hogere aankoopkosten voor goederen en diensten die in de productie worden gebruikt of eerder door de loongroei? Figuur 2 illustreert de groei van de verhouding van de omzet per werknemer, die we als een goede indicator van de werkelijke prijsstijging beschouwen. De grafiek toont een uitsplitsing van de verandering in de verhouding naar aankopen, lonen en marges.
In de Belgische verwerkende nijverheid stegen de prijzen aanzienlijk in 2022. In overeenstemming met de bevindingen van Figuur 1 zien we ook hier een negatieve bijdrage van de marges (weergegeven door de grijze staaf) in de meeste bedrijfstakken. De marges namen slechts in een paar branches toe, zoals “graan” en “staal”. In feite waren de hogere aankoopkosten (de blauwe staaf) de voornaamste oorzaak van de prijsstijgingen, in veel mindere mate gevolgd door de loongroei (de oranje staaf).
In 2022 waren er ook algemene prijsstijgingen in de dienstensector, hoewel deze minder uitgesproken waren dan in de verwerkende nijverheid. De marges daalden in vrijwel alle dienstensectoren, behalve in enkele bedrijfstakken zoals “transport over zee” en “accommodatie”. Het looneffect was groter bij de diensten vermits arbeid doorgaans een hoger aandeel van de totale kosten vertegenwoordigt. Toch speelden ook de aankoopkosten een belangrijke rol bij het opdrijven van de prijzen. Als buitensporig winstbejag, of graaiflatie, in België wijdverspreid zou zijn, zouden we veel positieve grijze staven zien. Dat is niet het geval.
Figuur 2 - De bijdrage van de marges aan de prijsstijgingen was voornamelijk negatief
(Uitsplitsing van de verandering in de omzet per werknemer naar aankopen, lonen en marges gedurende de periode 2021 – 2022, bijdrage in procentpunt)
De prijsstijgingen in België in 2022 werden dus niet door hogere marges veroorzaakt. Dat is in tegenstelling tot veel boodschappen die overheersten in de media.2 Er zijn enkele mogelijke verklaringen voor dat verschil. Ten eerste is België een uniek geval door zijn systeem van automatische loonindexering. Dat mechanisme beperkt de mogelijkheid van Belgische bedrijven om, althans op korte termijn, hun marges aanzienlijk te verhogen. Ten tweede was onze analyse specifiek toegespitst op gegevens van 2022, in plaats van rekening te houden met tendensen van de voorgaande jaren3.
Toelichting
Meer informatie over de gegevens en de methodologie die voor deze studie werden gebruikt, kan worden gevonden in een technische toelichting.
[1] In dit artikel verwijst de term “marges” naar de winst uitgedrukt als percentage van de verkoop of omzet. De winst uitgedrukt in euro kan ook samen met andere economische factoren toenemen, zoals de lonen en de overheidsuitgaven, vooral in tijden van hoge inflatie. In deze blog hebben we het echter niet over de winst in euro, wat een nominale waarde is, maar veeleer over de verhouding tussen de winst en de omzet. In de praktijk controleert dit concept op bedrijfsgrootte en vormt het een “reële” maatstaf in plaats van een “nominale” maatstaf.
[2] Zie ook de blog van de Europese Centrale Bank “How tit-for-tat inflation can make everyone poorer”
[3] Een afzonderlijke studie in de Verenigde Staten toonde aan dat hogere marges de inflatie niet opdreven in 2022, maar wel in 2021.
