De klimaatcrisis vormt een grote uitdaging voor de komende jaren. Er zullen beleidsbeslissingen moeten worden genomen om de transitie naar een koolstofarme economie te bevorderen; deze zullen de efficiëntie en het concurrentievermogen van de Europese en Belgische economie ingrijpend veranderen. In dat proces dient het financiële stelsel drie belangrijke doelstellingen na te streven: 1) het kapitaal efficiënt aanwenden om de transitie te stimuleren, 2) de klimaatrisico’s helpen dekken, inclusief de risico’s die door de transitie worden veroorzaakt, 3) de risico’s op greenwashing verminderen en de prijsbepaling van de activa vergemakkelijken.

De bijdrage van dit artikel is drieledig.

Ten eerste is recent academisch onderzoek erop gericht het bestaan van een ‘greenium’ (of van een groene premie) aan te tonen die gekoppeld is aan groene financiële activa, vergeleken met soortgelijke conventionele activa. De omvang van die premie is afhankelijk van het activatype en de context, maar ze wordt doorgaans als negatief beschouwd omdat groene activa lagere rendementen opleveren; er wordt namelijk van uitgegaan dat ze rekening houden met het transitierisico. De sterke variabiliteit van de resultaten wijst echter op de aanzienlijke beperkingen en vraagt om diepgaander onderzoek.

Ten tweede worden de ontwikkelingen in de regelgeving inzake groene financiering toegelicht, zowel op Belgisch als op Europees vlak. Die regelgeving beoogt vooral de transparantie te verbeteren en de verspreiding van relevante gegevens te standaardiseren, om het vertrouwen van de beleggers in de onderliggende activa te verhogen.

Ten slotte onderstreept een empirische studie over groene obligaties de groeiende interesse van de deelnemers aan de financiële markten voor dit type product, zowel aan de aanbodzijde als aan de vraagzijde. In België en in de buurlanden (Frankrijk, Duitsland, Nederland) nemen de uitgiften van groene obligaties toe en worden ze diverser (overheid, financiële en niet-financiële ondernemingen). Evenzo stijgt het aandeel van deze activa in de portefeuille van de beleggers.

De afgelopen jaren werd duurzame financiering op Europees en Belgisch vlak sterk gereguleerd. Die regelgeving betreft zowel de economische activiteiten als de deelnemers aan de financiële markten. De voornaamste doelstellingen van die regulering bestaan erin de transparantie voor de beleggers te vergroten, de risico’s op greenwashing te verkleinen, de ondernemingen te helpen om de transitie naar een koolstofarme samenleving te plannen en de reallocatie van kapitaal naar duurzame investeringen mogelijk te maken.

In de eerste plaats heeft de EU een classificatiesysteem (taxonomie) van de economische activiteiten opgesteld. Om als duurzaam te worden beschouwd, moeten die activiteiten ten minste tot een van de zes doelstellingen van groene financiering bijdragen ZONDER afbreuk te doen aan de vijf andere. Die doelstellingen zijn: 1) de klimaatverandering inperken, 2) zich eraan aanpassen, 3) de aquatische en mariene hulpbronnen duurzaam gebruiken en beschermen, 4) de transitie naar een circulaire economie bewerkstelligen, 5) vervuiling voorkomen en verminderen en 6) de biodiversiteit en de ecosystemen beschermen en herstellen. Voorts erkent de taxonomie ook zogenoemde faciliterende activiteiten, die andere activiteiten in staat stelt aan een van de doelstellingen bij te dragen. Ze erkent ook transitieactiviteiten, dat zijn activiteiten die de milieu-impact kunnen temperen in de sectoren waar er geen alternatief bestaat.

Het tweede aspect van de regelgeving heeft betrekking op de verspreiding en rapportering van informatie zodat de beleggers de economische activiteiten en de risico’s waaraan deze zijn blootgesteld beter kunnen begrijpen en vergelijken. In dat kader richten de Richtlijn inzake niet-financiële rapportage (Non-Financial Reporting Directive – NFRD) en haar aanvulling over klimaatrapportering zich tot de banken, verzekeringsinstellingen en grote beursgenoteerde ondernemingen, en vragen ze hun om informatie te verstrekken over de ecologische, maatschappelijke en governancecriteria (ESG) en over de risico’s op dit gebied. Tegen 2024 zal deze richtlijn worden aangevuld met de CSRD (Corporate Sustainability Reporting Directive) die de rapportering uitbreidt tot de grote niet-beursgenoteerde ondernemingen en de beursgenoteerde kmo's en het ESG-deel van de niet-financiële rapportering versterkt (met name de afstemming ervan op de taxonomie). Ten slotte richt de Verordening betreffende informatieverschaffing over duurzaamheid in de financiëledienstensector (Sustainable Finance Disclosure Regulation – SFDR) zich meer in het bijzonder op de deelnemers aan de financiële markten, zoals de vermogensbeheerders en de institutionele beleggers, en verplicht ze hen om informatie te verstrekken over de integratie van de duurzaamheidsrisico’s in hun beleggingsprocessen en de mate waarin de door hen geselecteerde financiële producten aan de milieudoelstellingen beantwoorden.

Ten derde hebben twee richtlijnen, waarvan de nieuwe regels in juni 2022 in werking zijn getreden, betrekking op de financiële instellingen (MIFID II, staat voor Markets In Financial Instruments Directive) en op de verzekeringsinstellingen (IDD, staat voor Insurance Distribution Directive). Ze verplichten hen de voorkeuren van hun cliënten op het vlak van duurzaamheid te onderzoeken alvorens hen beleggings- of spaaradvies te geven.

De Belgische financiële sector heeft niet stilgezeten wat het labelen van groene producten betreft. Zijn initiatief ‘Towards sustainability’ is erop gericht aan beleggers, zowel institutionele als particuliere, advies te geven door een label toe te kennen aan financiële producten die als duurzaam en verantwoord worden beschouwd. Dit label wordt regelmatig herzien en is afgestemd op de Europese regelgeving.

Op internationaal niveau ten slotte zijn twee labels uitermate populair. Dat zijn de Green Bonds Principles (GBP) en de Climate Bonds Standard (CBS). De GBP werden door de banken (uit het oogpunt van emittenten) ingevoerd en worden nu beheerd door de ICMA (International Capital Markets Association) die de op de internationale kapitaalmarkten actieve financiële instellingen vertegenwoordigt. Dit label regelt in het bijzonder het gebruik en beheer van de aangetrokken middelen, het evaluatie- en selectieproces van projecten en de rapportering (het verstrekken van eenvoudig toegankelijke informatie over het gebruik van de middelen). Het is echter de emittent zelf die bepaalt wat hij als een groene activiteit beschouwt, en de ondernemingen die dat wensen kunnen de GBP vrijwillig invoeren (geen verplichte certificering). De CBS is er daarentegen gekomen op initiatief van het Climate Bonds Initiative (dat het beleggersperspectief aanneemt) en is op een precieze taxonomie gebaseerd (projecten die meehelpen aan de beperking van of de aanpassing aan de klimaatverandering). Daaraan is een certificering gekoppeld (validering die aan de uitgifte voorafgaat en follow-up tijdens de volledige looptijd van de obligatie), aangezien de doelstelling van het label is om de beleggers te helpen groene projecten te kiezen.

Met betrekking tot het aanhouden van die effecten zijn de Fransen in absolute cijfers de grootste houders van groene obligaties, gevolgd door de Duitsers, Nederlanders en Belgen. In Frankrijk lag het aangehouden bedrag in het tweede kwartaal van 2022 hoger dan € 111,7 miljard. In Duitsland en België bedroeg dat respectievelijk € 94,6 miljard en 9,4 miljard.

Tegelijkertijd steeg ook het aandeel van de groene effecten in het totale aantal obligaties per land. In 2021 was dat aandeel in Frankrijk hoger dan 3 %, terwijl het 2 % bedroeg in België. Hoewel het nog steeds achterblijft bij de andere landen, stijgt het aandeel van de groene obligaties snel in de portefeuille van de Belgische ingezetenen.