Hoge elektriciteitsprijzen kunnen banen kosten
Stroom is niet alleen voor gezinnen, maar ook voor bedrijven een pak duurder geworden.
Grote industriële spelers zoals BASF, Nyrstar en ArcelorMittal hebben recent laten weten dat ze de productie gaan verlagen. Als boosdoener verwijzen ze naar de hoge prijzen voor elektriciteit en gas. De groothandelsprijzen zijn de laatste maanden meer dan verdrievoudigd. Voor gezinnen bestaat de finale elektriciteitsprijs voor het grootste deel uit distributiekosten en taksen. Dat tempert nog enigszins de mate waarin de groothandelsprijzen verrekend worden in de finale prijs die zij betalen. Voor bedrijven ligt dat echter anders. De prijs voor grote industriële gebruikers wordt immers in sterke mate gedreven door die groothandelsprijs. De uiteindelijke prijs voor bedrijven is dan wel lager, toch hebben ze momenteel te kampen met een veel grotere procentuele prijsstijging dan gezinnen.
De recente sterke prijsstijging is wellicht tijdelijk, maar ook op langere termijn kunnen de elektriciteitsprijzen hoog blijven. De sterke prijsstijgingen van de laatste maanden zijn een samenloop van omstandigheden. Zo is de vraag hoger dan verwacht door een snelle heropstart na het uitbreken van de coronacrisis maar is de toevoer van gas en hernieuwbare energie beperkt door een aantal weers- en geopolitieke factoren. Voorts is er waarschijnlijk onvoldoende geïnvesteerd in groene energie om de terugval van klassieke fossiele investeringen te compenseren. De groothandelsprijs voor elektriciteit is recent gestegen van om en bij €50 / MWh naar meer dan €200 / MWh. De futures-markt verwacht dat deze prijs weer zal zakken vanaf 2022 maar ook voor levering begin 2023 staat de prijs nog steeds boven €100 / MWh. Dat komt min of meer neer op een verdubbeling t.o.v. de prijs over de periode 2018-2019. Voor industriële klanten zou een verdubbeling van de groothandelsprijs de eindprijs met 30 % tot 75 % kunnen doen toenemen. De uiteindelijke prijsstijging wordt bepaald door het gebruikersprofiel en of de productiesite al dan niet rechtstreeks aan het hoogspanningsnet gekoppeld is.
Een blijvende prijsstijging van elektriciteit met 30 % kan tot 10.000 banen kosten. Vlaanderen is daarbij kwetsbaarder dan Wallonië.
Hogere elektriciteitsprijzen zijn negatief voor de competitiviteit van bedrijven en bedrijfstakken die veel elektriciteit gebruiken, wat jobs kan kosten. Wanneer de elektriciteitsprijzen stijgen, moet een productiebedrijf hogere inputkosten betalen. Dat raakt vooral bedrijfstakken die het meest afhankelijk zijn van elektriciteit. Denk bijvoorbeeld aan bedrijven die staal en andere metalen maar ook kunstmeststoffen, papier en bepaalde chemische producten produceren. Voor die bedrijven vormt energie een groot deel van de productiekosten. Ze kunnen die hogere kosten niet altijd aan de klant doorrekenen zonder hun verkoopvolumes te zien dalen. Een lagere verkoop vertaalt zich op termijn in minder jobs, zeker als de oorzaak ervan, de hogere prijs van elektriciteit, uiteindelijk permanent blijkt te zijn.
Uit gedetailleerde berekeningen voor België blijkt dat een blijvende prijsstijging van elektriciteit met 30 % t.o.v. zijn historisch niveau tot 10.000 banen kan treffen. In recent onderzoek volgden we meer dan 200.000 productiebedrijven in de Benelux, Frankrijk, Duitsland, Italië en het Verenigd Koninkrijk over de periode 2009-2017. We bekeken hoe deze bedrijven in het verleden reageerden op stijgende elektriciteitsprijzen en eventueel hun tewerkstelling aanpasten. We leerden hieruit dat stijgende prijzen wel degelijk een negatieve impact hebben op de tewerkstelling. In het verleden deed een stijging van 10 % van de elektriciteitsprijs de tewerkstelling in de bedrijfstakken die het meest gebruik maken van elektriciteit met 1 % tot 2 % dalen. Op basis van deze bevinding, kunnen we berekenen dat de eerder vermelde stijging van 30 % t.o.v. het historisch niveau tot 300.000 jobs kan treffen in de bestudeerde landen. De voornaamste slachtoffers zijn Duitsland (~130.000 jobs) en Italië (~55.000 jobs). Niet verwonderlijk worden Zuid-Duitsland en het Duitse Ruhrgebied zwaar getroffen, maar ook in België kan dit tot wel 10.000 banen op de tocht zetten. Binnen België is Vlaanderen kwetsbaarder dan Wallonië. Energie-intensieve bedrijven zijn binnen België sterk geconcentreerd in enkele gebieden, met de haven van Antwerpen als uitschieter.
Verdeling getroffen jobs bij een stijging van de elektriciteitsprijs met 30%
Jobverlies kan deels opgevangen worden door een voldoende flexibele arbeidsmarkt.
Wat de impact is van een dergelijke prijsstijging op de economie in zijn geheel is complex en staat nog steeds ter discussie. De jobs kunnen immers gecompenseerd worden in andere bedrijfstakken. Daarvoor is wel een flexibele arbeidsmarkt noodzakelijk. Sommigen kijken mogelijks met argwaan naar de stijgende energieprijzen en naar wat dit kan betekenen voor hun eigen baan. Anderen kunnen hier verschillend tegenover staan. Moeten we per slot van rekening niet omschakelen naar een koolstofarme samenleving? Een hogere elektriciteits- en gasprijs zal bedrijven ertoe aanzetten om efficiënter om te springen met de gebruikte energie. Dat er ook jobs dreigen verloren te gaan bij energie-intensieve bedrijven lijkt dan ook onvermijdelijk. Bovendien zijn er de laatste decennia tienduizenden industriële jobs verdwenen in België. Denk maar aan de textielnijverheid of de auto-industrie. Toch was de werkloosheid zelden zo laag als nu. Er worden namelijk ook steeds nieuwe banen gecreëerd in andere takken van de economie. Dat brengt ons meteen ook bij een belangrijke kanttekening bij de aanpak van onze studie. We kijken naar de impact op individuele bedrijven en bedrijfstakken die veel elektriciteit verbruiken en dit zonder rekening te houden met wat er gebeurt in andere delen van de economie. Het verleden leert ons dat de getroffen jobs niet onvermijdelijk de werkloosheid doen stijgen maar gecompenseerd kunnen worden in andere bedrijven en bedrijfstakken, al dan niet in de opkomende groene economie. Een flexibele arbeidsmarkt waar mensen vlot van job kunnen veranderen is nodig om deze transitie mogelijk te maken. De nieuwe gecreëerde jobs zijn immers niet altijd op dezelfde plaats te vinden zijn en vergen wellicht andere vaardigheden dan de jobs die door de hoge elektriciteitsprijzen worden getroffen.
